by Najbliži rumunski grad nama sa ex YU prostora je Temišvar, ‘’prestonica’’ Banata sa ‘’one strane grane’’.
Ova destinacija je iz godine u godinu sve popularnija među našim ljudima, što je lako uočljivo kako na samom licu mesta tako i po broju putopisa, priloga i reportaža objavljenih na temu tog lepog grada.
Moj prvi susret sa Rumunijom bio je upravo u Temišvaru, sada već davne 2002. godine.
Od tada do danas posetio sam ga šest puta i svaki put bio sam obradovan njegovim vizuelnim pozitivnim preobražajem i golim okom lako uočljivim, sveobuhvatnim napretkom.
Ovog leta bio nam je samo tranzitna destinacija na našem putu ka Transilvaniji gde smo proveli nekoliko nezaboravnih kamperskih dana, o čemu možete čitati OVDE.
Dakle, ovo neće biti neka celovita putopisna reportaža, nego kratki osvrt na našu šetnju po gradu tih vrelih junskih dana koji možda bude dovoljan podsticaj i drugim da otkriju zanimljivosti i atrakcije Temišvara.
Temišvar se nalazi na krajnjem zapadu Rumunije i predstavlja njen glavni administrativni, kulturni i trgovački centar.
Sedište je okruga Timiš i sa nešto više od 250 000 stanovnika peti je grad po veličini u Rumuniji.
Ime je dobio po reci Timiš (Tamiš) iako danas kroz njega protiče Begej, a ova nelogičnost leži u činjenici da su i tokovi reka nekada bili drugačiji…
Ako se dolazi iz pravca Novog Sada i svih drugih pravaca koji njemu gravitiraju, do Temišvara vode dva puta.
Mi redovno idemo pravcem koji podrazumeva vožnju preko Zrenjnanina, Žitišta, Banatskog Dvora, Banatskog Karađorđeva, Aleksandrova, Nove Crnje i Srpske Crnje gde se nalazi granični prelaz.
Ukupna dužina ove rute je 160 km, s tim da od granice do Temišvara ima 50 km.
Prvo veće mesto u na tom potezu je Jimbolia (Žimbolija) i tu preporučujem da stanete na pumpi (Rompetrol) na izlazu iz mesta, natočite pun rezervoar kvalitetnog i znatno jeftinijeg goriva i kupite obaveznu vinjetu za (sve vrste) puteva u Rumuniji.
Druga opcija je da se nakon Zrenjanina krene u pravcu Sečnja, a odatle do Jaše Tomića gde je granični prelaz.
U ovoj varijanti znatno duže se vozite kroz Rumuniju, ukupna kilomtraža je za deset kilomtara kraće od prve opcije, a racionalan odgovor na pitanje zašto ja biram duži itinerer ne postoji 😊
Beograđani i oni koji dolaze iz pravca juga, biraće put preko Pančeva, Farkaždina, Sečnja i Jaše Tomića, a razdaljina od Beograda do Temišvara je kao i u novosadskom slučaju 150 km.
Krajnji jugoistok Banata u kome i živi najveći broj pripadnika rumunske nacionalne manjine u Vojvodini, do Temišvara će najlakše stizati putem preko Vršca i graničnog prelaza Vatin.
Kao što rekoh, do ovogodišnje posete Temišvaru došlo je slučajno i spontano – shvatili smo da je na našem dugom putovanju ka Hunedoari i jezeru Cincis gde smo se uputili na kampovanje i upoznavanje sa zanimljivostima tog dela Rumunije, noćenje u Temišvaru logistički korisna i turistički atraktivna ideja.
Pre nego što počnem sa nabrajanjem šta sve Temišvar ima, moram da navedem šta je to što nema, a nema auto kamp, što je baš ozbiljna zamerka za grad koji nastoji da se ubrzano turistički razvije.
Iz tog razloga, bili smo ‘’primorani’’ na Booking i traženje apartmana – ponuda smeštaja solidnih cena je i više nego zadovoljavajuća.
Mi smo za 20 eura dobili prostran dvosoban stan sa kuhinjom i kupatilom u mirnom predgrađu Chișoda, koje se nalazi na južnom ulazu u grad, udaljeno oko 6 km od strogog centra.
Strogo kalendarski gledano mi smo na ovo putovanje krenuli poslednjih dana proleća, no realnost je bila takva da su temperature tih dana dostizale 40C, a po takvom vremenu svaka aktivnost, uključujući i turistička razgledanja, bila je više napor nego uživanje.
I, baš kada sam hteo da napišem kako bi u budućnosti upravo zbog ovakvih žega koje su iz godine u godinu sve dugotrajnije i intezivnije, trebalo putovati (ako se može) u nekom drugom delu godine setih se da je u Temišvaru pre izvesnog vremena otvoren velik i moderan Aqua park Amazonia, pa eto rešenja za kvalitetno i uzbudljivo rashlađivanje.
Temišvar je poslednjih godina postao i interesantna ‘’šoping’’ destinacija, pa osim sada već šire poznatog tržnog centra Julius Mall, u gradu postoje još nekoliko velikih i posećenih hipermarketa.
Dakle, povoljna kupovina, adrenalinski bazeni sa ponudom medicinskih tretmana, očuvana staro gradsko jezgro sa gomilom restorana i barova, reka u centru grada – opis koji odavno krasi još jednu nama blisku destinaciju – Segedin, sada se vezuje i za (od nas) podjednako udaljen Temišvar.
Temišvar čak ima i jednu dodatnu prednost – međunarodni aerodrom ‘’Traian Vuia’’ sa kog na brojne zanimljive destinacije lete avioni niskobudžetnih kompanija, čime je postao konkurentan i jednoj Budimpešti.
Za aqua park nismo imali vremena, šoping nas nije intersovao, osim nabavke namirnica za naše kampovanje.
Ekspanzija koju kompanija ‘’Lidl’’ ima poslednjih godina zahvatila je i Rumuniju, pa smo samo u neposrednom okruženju našeg smeštaja imali na raspolaganju dve njihove prodavnice.
Cene izuzetno povoljne, nabavaka odrađena efikasno i kvalitetno!
Iako se trudim, da koliko god je to moguće, izbegnem generalizaciju bilo čega i biko koga, usudiću se da kažem da su Rumuni jedan izuzetno pitom, prijatan i skroman narod, i taj utisak baziran je na svim dosadašnjim dolascima ovu lepu i veliku zemlju kojih je bilo desetak, a u poslednjih godinu dana čak tri.
Vozeći se od našeg apartmana do centra i nazad, baš sam Dariu skrenuo pažnju na jednu, za nas, neobičnu pojavu – uprkos priličnoj gužvi u saobraćaju nismo čuli niti jednom da je neko pritisnuo sirenu svog automobila.
Ni u Temišvaru, ni u Hunedoari, niti na bilo kojoj drugoj destinaciji koju smo posetili…
Centralni gradski parking (Parking Centrum) je najzgodniji i njega sam uvek koristio prilikom dolaska u centar.
Nalazi se iza glavnog gradskog hotela Timisoara odnosno Trga Pobede (Piața Victoriei).
Plaćanje nije moguće u eurima, ali jeste karticom kao i u većini drugih mesta koje smo posetili (prodavnice, kafići, muzeji…) što je, takođe, veliki napredak u odnosu na prošla, ne tako davna, vremena.
Prekoputa je i garažni parking u sklopu zgrade Kongresnog centra Temišvara, koji mi nismo mogli da koristimo zbog našeg krovnog kofera.
Ta činjenica imala je dalekosežnu posledicu na delove našeg plana obilaska.
Naime, koliko je u kasno popodne bilo slobodnih mesta na pomenutom parkingu, tako je sutradan ujutro pred njim bila kolona automobila koja je čekala da se oslobode mesta.
Uprkos nekoliko napravljenih krugova oko centra nismo uspeli da rešimo problem, pa smo ‘’skratili muke’’ i krenuli ka Hunedoari bez da smo realizovali planiranu posetu Muzeju Banata.
Dakle, jedna od preporuka je da ako dolazite automobilom u Temišvar, pronađete alternativne varijante parkiranja, ja se, priznajem, nisam dobro pripremio.
Veče pre, tokom naše šetnje po gradu, došli smo do zgrade muzeja koji je trenutno smešten u Bastionu Tereza, jednom od devet bastiona nekadašnje temišvarske tvrđave, čuven po svojoj neosvojivosti.
Kažem ‘’trenutno smešten’’ jer je njegovo originalno sedište u dvorcu Hunjadi koji je trenutno pod rekonstrukciojm i koji se nalazi bliže centru centru tj. Trgu Pobede (Piața Victoriei).
Hunjadijev dvorac je najstarija građevina u Temišvaru, građena između 1443. i 1447. na mestu stare tvrđave iz XIII veka.
Gradnju novog zamka naredio je, nama dobro poznati, Janoš Hunjadi koji je u to vreme bio Tamiški župan.
Zamak je bio plemićka rezidencija sve dok polovinom XV veka Osmanlije nisu osvojile.
No, da se mi vratimo do Bastiona Terezije, koj predstavlja najveći očuvani deo odbrambenog zida austrougarske tvrđave, zidane od 1732. do 1734.
Danas je to multifunkcionalan prostor koji osim muzejske postavke uključuje turistički – info centar, barove,klubove, restorane, biblioteku…
Nacionalni muzej Banata osnovan je 1872. čija je arhološka zbirka najveća u širem okruženju.
Najznačajnjij eksponati muzeja svakako su oni iz neolitskog svetilišta Parța, starog 6.200 godina.
U bastionu se nalazi i odelenje etnografije Muzeja banatskog sela, muzeja na otvorenom koji se nalazi 5 km severoistočno od centra grada.
Osmišljen je kao replika tradicionalnog banatskog sela, sa domaćinstvima različitih etničkih grupa u Banatu, poput Rumuna, Slovaka, Nemaca, Ukrajinaca, Mađara, kao i zgradama sa društvenom funkcijom, poput škole, opštine i crkve.
Prvobitna postavka nalazila se u dvorištu dvorca Hunjadi, ali je 1967. godine muzej premešten na sadašnju lokaciju i otvoren za javnost 1971. godine (opis muzeja preuzet sa https://turizam.org/sta-videti-u-temisvaru/#Muzej_Banatskog_sela).
Prilikom opisivanja Temišvara često se upotrebljava nekoliko epiteta, pa ga tako zovu ‘’gradom parkova’’ i ‘’malim Bečom’’.
Takođe, ne treba zaboraviti podatak da se radi o gradu koji je prvi u Evropi imao uličnu rasvetu i prvi tramvaj kojeg su vukli konji.
Što se tiče parkova, prostim pogledom na satelitski snimak grada na Googl mapi jasno je da količina zelene boje u potpunosti opravdava gore navedeni epitet.
Posebno je impresivan niz od pet parkova u dužini od tri kilometra kojim je u potpunosti ispunjen prostor između južne strane centra grada i Begeja.
Najveći broj organizovanih obilazaka grada završava na Trgu Pobede, odnosno posetom obližnjoj katedrali.
Odmah iza nje je Parcul Catedralei, jedan od najvećih i najlepših u pomenutom nizu, idealan za predah i uživanje u zelenom ambijentu.
Kej uz Begej je lepo uređen sa šetačkom i biciklističkom stazom i mnoštvom kafića i restorana.
Po reci plove izletnički brodići, tako da su svi uslovi za sadržajni i kvalitetan hedonizam ispunjeni.
U priči o temišvarskim parkovima obavezno treba spomenuti Botaničku baštu, otvorenu 1986. godine, mesto za uživanje i istraživanje.
Nalazi se na oko 250 metara severozapadno od Trga Ujedinjenja i u njoj posetioci mogu videti preko 1650 biljnih vrsta.
Arhitektura starog gradskog jezgra sa mnoštvom veličanstvenih građevina u stilu secesije i baroka neumoljivo asocira na glavni grad te moćne, velike i dugovečne (Habsburške) monarhije čime se poreklo epiteta ‘’mali Beč’’ jednostavno objasnilo.
Činjenica da je Temišvar tokom 2023. bio evropska kulturna prestonica umnogome je doprinela da staro gradsko jezgro postane još lepše i privlačnije za turiste.
Površina u kojoj je zabranjen saobraćaj je značajno uvećana, gotovo sve fasade obnovljene, tako da neko ko dugo nije bio gradu ostane šokiran tim pozitivnim preobražajem.
Mi smo u našu šetnju centrom grada krenuli sa pomenutog parkinga, a naše prvo odredište bio je Trg Ujedninjena (Piata Unirii), prvi od tri poznata i za turiste nezaobilazna, gradska trga koji se nižu jedan za drugim u pravcu sever – jug.
Trgovi su nam bila obavezne destinacije, a između njih prepustili smo se spontanom lutanju prelepim uličicima.
Tako smo neplanski ‘’naleteli’’ na fenomenalno zdanje Sinagoge Cetate u ulici Mărăşeşti 6.
Ova sinagoga je druga po veličini u Rumuniji i jedna od najlepših u ovom delu Evrope.
Građena je u periodu između 1863. i 1865, a odrednicu Cetete nosi po istoimenom okrugu koji označava deo grada, današnje straogradsko jezgro, koji se nekada nalazio u prostoru nekadašnje tvrđave.
Temišvar je najznačajnji kulturni i istorijski centar Srba u Rumuniji.
Najveći broj od oko 22 000 koliko ih je bilo na poslednjem popisu stanovništva u Rumuniji, upravo živi u Temišvaru i njegovoj okolini.
U gradu se nalazi nekoliko srpskih kulturnih institucija i udruženja, kao i sedište Eparhije temišvarske Srpske pravoslavne crkve.
Najznačajnjij religijski simbol srpske zajednice u Rumuniji je Srpska saborna crkva Vaznesenja Gospodnjeg koja svojim zadnjim delom izlazi na zapadnu stranu Trga Ujedinjenja.
Crkva je sagrađena 1748. godine na mestu crkve Svetog Đorđa koja stradala u požaru 1737.
Glavni ulaz u crkvu je iz ulice Emanoil Ungureanu, a sa njene leve strane (posmtrano sa strane trga) nalazi se zdanje Srpskog Vikarijata, dok je sa desne Dom pravoslavne zajednice u čijem dvorištu se nalazi bista Miloša Crnjanskog koji je svoje detinjstvo proveo upravo u ovom delu Temišvara.
Trg Ujedinjenja – Piata Unirii, najstariji i najlepši trg u gradu, izgrađen u baroknom stilu.
Izgradnja je početa 1786, a prvobitno se zvao Glavni trg.
Površina koju zauzima je impresivna (16 500 m2), a raznobojne raskošne barokne i secesijske fasade brojnih zdanja čine ga jednim od najlepših trgova Evrope.
Nasuprot Srpske saborne crkve, na drugoj strani trga, nalazi se Rimokatolička katedrala Svetog Đorđa, sagrađena 1774.
Nakon bazilike u Oradei, ovo je najveća barokna verska građevina u jugoistočnoj Evropi.
U središtu trga se nalazi spomenik Svetog Trojstva, podignut u znak sećanja na epidemiju kuge koja je harala gradom tokom tridesetih godina XVIII veka.
Od mnogobrojnih lepih i značajnih zdanja na trgu izdvajaja se Kuća Brück sa kraja XIX veka u kojoj je apoteka i koja svojim izgledom podseća na parče torte.
Odmah pored je zgrada koja se nekada zvala Barokna palata i u kojoj su u svoje vreme boravili austrougraski carevi, dok je danas u njoj Nacionalni muzej umetnosti Temišvara.
Trg Slobode je nakon Trga Ujedinjenja najstariji trgu gradu, aime je dobio za vreme Mađarske revolucije (1848-1849), kada je Temišvar uspeo da se idupre opsadi mađarskih revolucionara.
Od kada dolazim u Temišvar, ovaj trg je pretrpeo najveće izmene – saobraćaj koji je do pre 10-15 godina ovde cirkulisao u međuvremenu je u potpunosti zabranjen i ceo prostor pretvoren u pešaču zonu.
Trgom dominira spomenik Svetoj Mariji i Svetom Jovanu Nepomuku, podignut (poput onog na Trgu Ujedinjenja) posle Velike kuge 1738. godine.
U neposrednoj blizini je i bista Decebala, poslednjeg kralja Dakije, nacionalnog heroja i borca za slobodu.
Neke od značajnjih građevina na tgu su zgrade nekadašnje gradske kuće, komande vojnog garnizona i vojnog kazina i Fakultet muzičke i pozotišne umetnosti.
Najveselija ulica u ovom delu grada je Alba Iulia koja spaja Trg Slobode sa Trgom Pobede i koja je celom svojom dužinom od oko 200 metara zaklonjena od kiše i sunca mnoštvom šarenih kišobrana.
Trg Pobede (Piata Victoriei) je najmlađi među tri najpoznatija trga u gradu, a sa njegovom izgradnjom započelo se početkom XX veka nakon što su ukolnjeni ostaci temišvarske tvrđave tvrđave.
Današnje pešački pravci uz zgrade sa obe strane trga nekada su bili delovi bulevara po kome se odvijao drumski i tramvajski saobraćaj.
Bulevar je prvobitno nosio ime kralja Ferdinanada, da bi od 1948. se zvao Bulevar 30. decembra.
Tek od 1989, kada su uklonjene tramvajske šine, trg postaje zaokružena pešačka celina koja se prostire na blizu 17 000 m2.
Njegove dve referentne tačke su velelepna zdanja Nacionalne opere sa severne, i Rumunske saborne crkve sa južne strane.
Trg je postao svetski poznat kao mesto gde je 20.12.1989. izbila masovna pobuna protiv diktatorskog režima Nikolaja Čaušeskua, koja je rezulturala revolucionarnim prevratom i prekidom višedecenijske izolacije zemlje i brutalne torture nad rumunskim narodom.
Trg je mesto gde se održvaju brojne manifestacije i događaji – u vreme dok sam radio u Turističkoj organizaciji Vojvodine na njemu smo upriličili bogatu prezentaciju turističke ponude naše zemlje.
Kao ‘’baza’’ poslužio nam je restoran ‘’Lloyd’’ u podnožju istoimene palate iz 1907. godine, nasuprot zgrade Nacionalne opere.
Ovaj, jedan od najpopularnijih gradskih restorana (tzv ‘’gradska kafana’’), dugi niz godina drži gospodin Javor Radovanković, pa se naši ljudi u njemu osećaju ‘’kao kod kuće’’.
Ovo nije jedini restoran čiji su vlasnici naši ljudi (možda je još popularniji ‘’Karađorđe’’ u neposrednoj blizini Trga Ujedinjenja), ali je svakako na najatraktivnijoj lokaciji.
Prelep ambijent unutrašnjosti lokala, prijatna bašta, pristojne cene i bogata ponuda čine restoran ‘’Lloyd’’ mestom za svaku preporuku.
U zgradi Nacionalne opere nalaze se i Narodno pozorište i Nemačko državno pozorište, a sa njene leve strane je ranije pominjani hotel Timiosara.
Ceo prostor trga ispunjen je mnogobrojnim cvetnim alejama i zelenilom.
Na trgu se nalazi fontana iz 1957. godine kao i statua – replika Kapitolske vučice, poklon grada Rima Temišvaru.
Elegentne zgrade fantastičnih fasada secesijskog i neoklasičnog stila sa mnoštvom bašta kafića u njihovom podnožju zaokružuju ovu nadasve prijatnu celinu u središtu grada.
Katedrala, odnosno Rumunska saborna crkva, građevina neobične lepote, zidana je u periodu između 1936 i 1941.
Posvećena je trojici svetih jerarha, a njen dizajn crpi inspiraciju iz vizantijskih crkva Moldavije.
Katedrala ima ukupno jedanaest kula, dužina joj je 65 metara, širina 32 metra, a visina najviše kule iznosi 96 metara.
Eksterijer je bogato dekorisan sa velikim ikonostasom površine od 135 m2 koji je prekriven tankim zlatnim premazom.
U kripti se čuvaju neka od dragocenih dela religiozne umetnosti kao što su Beogradsko jevanđelje iz 1648. i Propovedi mitropolita Varlama iz 1643. godine, kao i relikvije zaštitnika katedrale Svetog Josifa Novog od Partosa.
U neposrednoj blizini katedrale nalaze se, jedno naspram drugog, zdanja Gradske kuće i Banatske filharmonije, gde smo, sada već davne 2008, održali prvu promociju vojvođanske turističke ponude u saradnji sa Konzulatom Srbije u Temišvaru.
Za kraj ovog bloga ostavio sam jedan zanimljiv lokalitet koji se retko pominje u mnogobrojnim putopisima i reportažama iz Temišvara (tražeći dodatne informacije ovih dana po internetu baš sam se iznenadio njihovom brojnošću), na koji nas je odveo, ranije pominjani, naš domaćin iz restorana ‘’Lloyd’’, gospodin Javor.
Tridesetak kilometara od centra u pravcu severoistoka, u blizini sela Recaș, nalazi se pravi mali raj za ljubitelje vina i vinskog turizma – vinarija Cramele.
U fantastičnom ambijentu ove savremene vinarije, okružene idiličnim brežuljcima po kojima se nižu nepregledni vinogradi, organzuju se različiti vinsko – gastronomsko – edukativni programi i ture.
U ovim krajevima vinogradasrstvo je bilo razvijeno još za vreme Rimljana, no presudan istorijski momenat za unapređenje vinske kulture bilo je doseljavanje podunavskih Švaba koji su sa sobom doneli nove sorte vinove loze i ono što je najvažnije – znanje, tj. novu tehnologiju za proizvodnju vina o čemu danas svedoči presa izložena ispred vinarije.
U znak zahvalnosti Švabama za njihov celokupan doprinos razvoju vinogradarstva i proizvodnje vina u vinariji je nastalo kultno vino – Schwaben Wein.
Pored ovog, vinarija Cramele Recaș je prepoznatljiva i po vinima: Te lubesc, Castel Huniadem, Cocosul dintre Vii, La Putere, Solo, Selene, Cuvee Uberland.
Najpoznatije vino vinarije je Solo Quinta, proizvedeno od pet sorti grožđa.
Završavam ovaj blog uz iskrenu nadu da će priča o Temišvaru uskoro dobiti svoj nastavak jer je broj zanimljivosti i atrakcija koje zaslužuju našu pažnju poveći i prosto mami za što skoriji povratak u ovaj divni grad.
