by Posle veoma lepog i sadržajnog dana provedenog u Kikindi, usledio je nastavak putovanja u kome smo posetili rumunski grad Arad.
Iskoristili smo produženi praznični vikend i činjenicu da je Kikinda locirana na samo 10 kilometara od graničnog prelaza Nakovo/Lunga.
Od granice do Arada ima 75 km, put je solidan, no prolazi se kroz dosta dugačkih sela i mesta pa je vožnja trajala oko sat i po.
Za one koji krenu ‘’našim pravcem’’ bitne su dve informacije – radno vreme graničnog prelaza je od 7-9h, a u blizini granice nema niti jedne benzinske pumpe, praktično prva normalna je tek na prilazu Aradu.
Benzinska pumpa je, osim činjenice da je litar dizela jeftiniji za 30 dinara u odnosu na Srbiju, bitna jer se jedino tamo može kupiti vinjeta koja je obavezna za sve puteve u Rumuniji. Doduše, moguće je to uraditi i online, a cena je 2,5eura za dnevnu ili 3,30 za deset dana.
O Temišvaru sam pisao u jednom od ranijih blogova, a taj lep grad je iz godine u godinu sve popularniji među našim turistima.
Moja je topla preporuka da kada već dođete do Temišvara, izdvojite nekoliko sati i za posetu Aradu, oduševiće vas svojom lepotom i sadržajima, koji po svom kvalitetu u potpunosti pariraju temišvarskim.
Između ova dva grada postoji autoput i razdaljina od 35 km prelazi se za čas, jedino mogu biti male gužve na izlazu iz Temišvara.
Inače, ovo je moj treći dolazak u Arad, pa sam ga iskoristio da nešto novo vidim u odnosu na standardnu turističku turu i jedan davni, vreli letnji dan koji je tada iskorišten za kupanje u vodenom parku Neptun.
Ovaj grandiozni kompleks, drugo je po veličini kupalište izgrađeno uz obalu reke u celoj Evropi!
No, da se mi vratimo u ovu prohladnu i maglovitu novembarsku nedelju…
Arad je grad na krajnjem zapadu Transilvanije, u blizini tromeđe Rumunije, Srbije i Mađarske.
Prema poslednjem popisu u njemu živi oko 150 000 stanovnika, većinom Rumuna sa oko 10% Mađara i 4 % Roma.
Zahvaljujući činjenici da je Arad dugo vremena bio deo Mađarskog kraljevstva, a potom i Austrougarske monarhije, Mađari su činili čak 73% gradskog stanovništva na kraju I svetskog rata.
Uprkos tome, Arad je Trianonskim sporazumom 1919. godine pripojen Rumuniji i od tada se etnička struktura značajno promenila.
Posebnu ulogu u istoriji grada tokom austrougraskog perioda imaju Srbi, a mi smo posetu gradu upravo započeli sa trga Piața Sârbească (Srpski trg) na kome se nalazi Crkva Svetih apostola Petra i Pavla (Biserica Sârbească din Arad).
Sagrađena je u periodu 1698—1702. i pripada eparhiji temišvarskoj.
Posle osvajanja Arada od strane carskih vojski kojima je komandovao princ Eugen Savojski, u gradu su bili stacionirani srpski graničari.
Srpska kolonizacija je nastala kao rezultat ilirskih privilegija koje je pravoslavnim Srbima dao Leopold I, car Svetog rimskog carstva.
Njenu izgradnju finansirao je kapetan Jovan Popović Tekelija.
Današnji izgled dobila je između 1790-1822. godine, a proširio ju je i uredio Sava Tekelija (1761-1842), Jovanov praunuk.
Nažalost, crkva nije bila otvorena za posete iako je u momentu našeg dolaska ispred nje bilo parkirano dva autobusa prepuna turista iz Srbije.
Na deset minuta šetnje od crkve nalazi se Trg Pomirenja, memorijalni park u kome se nalaze Kip slobode i Trijumfalna kapija.
Kip slobode je spomenik podignut 1890. godine u čast 13 mađarskih generala koji su zbog pobune smaknuti od strane austrijske vojske.
Nisu svi generali bili etnički Mađari, ali Arad je u to vrijeme bio dio Ugarskog kraljevstva i oni su se borili za slobodu Mađarske.
Gradska uprava je 1919. godine sklonila kip, da bi nakon 85 godina bio ponovo vraćen na svoje mjesto.
Nasuprot Kipu slobode nalazi se Trijumfalna kapija podignuta 2004. godine u znak sjećanja na heroje koji su se 1848/9. tokom Rumunske revolucije borili protiv Mađara.
Dva oprečna spomenika ukazuju na konstantnu borbu za nezavisnost, ali park svojim nazivom ipak poziva na pomirenje.
U neposrednoj blizini je vodotoranj koji takođe nije bio otvoren za posete.
On je počeo sa radom 1896. i sve do 1956. snabdevao je pijaćom vodom vodovodnu mrežu Arada.
Ovaj toranj, koji je rađen po uzoru na srednjevekovne tornjeve u tvrđavama, izgradile su dve fime iz Londona.
Interesantni detalji su prozorski okviri, kao i ograde balkona, izrađeni na umetnički način. Nakon rekonstrukcije ovog objekta tokom 1990., on se našao u turističkoj ponudi, pa se tako danas u njemu nalazi i Muzej vode i vatrogasaca, kao i galerija.
Na povratku ka autu prošli smo preko ogromnog Katedralnog trga (Piața Catedralei), koji je za mene bio novost – ceo prostor nije pstojao u današnjem formatu pre nekoliko godina.
Na trgu dominira Crkva Svetog Ivana Krstitelja iz 1865. godine.
Upravo kada smo mi stigli na trg, krenulo je njegovo novogodišnje ukršavanje i mogu da zamilsim koliko sve to zajedno sa prelepim i sređenim fasadama okolnih zgrada izgleda tokom večernjih sati.
Kada sam već kod fasada, grad deluje znatno uređenije i sređenije u odnosu na prethodne godine, vidi se da je u međuvremenu dat naglasak na obnovu starih zdanja i sada sve to zajedno sija sjajem nekog Segedina, Temišvara, Osijeka….
Voleo bih da sam mogao u ovom nabrajanju da stavim Novi Sad ili neku drugu vojvođansku varoš, no to nažalost nije realno….
Autom smo se prebacili do novog odredišta, parkinga kod parka Eminescu koji se nalazi u samom centru grada.
Park se ‘’naslanja’’ na zadnju stranu zdanja Gradske kuće, najpoznatije i najlepše građevine u Aradu.
Sa druge strane oivičen je kejom iznad reke Moriš, preko koje je podignut pešački most koji, između ostalog, vodi i do ranije pominjanog aqua parka.
Park je bio toga dana ‘’obučen’’ u predivno jesenje ruho, a nedeljna tišina parala je uši uprkos činjenici da smo bili udaljeni samo sto metara od gradskog epicentra.
Nedelja, baš kakva je nekada i kod nas bila…
Nasuprot južnog ulaza u park nalazi se veličanstveno zdanje Palate kulture iz 1913. u koje smo neočekivano uspeli da uđemo i prošetamo njenim hodncima i glavnom dvoranom.
Čudno je bilo to što nikoga od ‘’domaćina’’ nismo susreli, kao da su otišli kući i zaboravili da zaključaju vrata 😊
Mi smo u stvari ušli na ta vrata tražeći muzej, no ispostavilo se da je njegov ulaz sa kontra strane zgrade, na neki način sakriven i teže uočljiv, iz nejasnog razloga.
I, zaposleni su delovali dosta iznenađeno da im je neko došao u posetu tog mirnog dana.
Uglavnom, u muzeju su predstavljeni arheološki predmeti iz gvozdenog doba, perioda Daka, perioda seoba i ranog srednjeg veka.
Takođe prikazani su istorijski predmeti koji se odnose na revoluciju 1848. u Transilvaniji i uniju Transilvanije sa Rumunijom 1918. godine, etnografski predmeti, prirodni naučni eksponati koji se odnose na oblast Arada, minerali, primerci flore i faune.
Posebno je interesantan prikaz klasične i savremene rumunske umetnosti, evropskih slika od 17. – 20. veka i predmeti dekorativne umetnosti i eksponati koji se odnose na istoriju pozorišta (programi, plakati, fotografije, partiture)
Najimpresivniji eksponat u muzeju je grandiozno delo mađarskog slikara Feszty Árpáda – triptih ”Sahrana Isusa”.
Ova slika sastavljena iz tri dela, ukupne površine od neverovatnih 52 m2 imala je zanimljivu prošlost.
Umetnik je na njoj radio u peridu između 1898. i 1900. godine.
Prvobitno izložena u budimpeštanskom muzeju, biva ustupljena na čuvanje muzeju u Aradu 1913. godine, a nakon Trijanonskog sporazuma postaje vlasništvo rumunske države.
Javnost je mogla u njoj da uživa sve do 1954. kada su iznenadnu zainteresovanost za nju iskazali Čaušeskovi komunisti.
Muzejski radnici je tada sakrivaju iza lažnog zida od dasaka gde ostaje naredne 23 godine, kada Palata kulture biva rekonstruisana, a slika tajno urolana i sakrvena na drugo mesto.
Slika je bila predmet stručne i detaljne restauracije u Sibiu 2018. nakon čega je vraćena u aradski muzej.
Glavna gradska ulica, tzv. ”žila kucavica” je Bulevar revolucije (Bulevardul Revoluției) i duž njega su raspoređene brojne zanimljive i značajne građevine.
Svakako da je najpoznatija i jedna od najlepših je Gradska kuća ili Administrativna palata, kako je još zovu.
Ova prelepo zdanje građeno je u stilu flamanske renesanse i zaista je jedna od prvih asocijacija kada ga ugledate čuvena gradska kuća u Briselu.
Građena je u periodu 1872-1876 prema projektu mađarskih arhitekata Ödön Lechnera i Ferenca Pekara.
Toranj je visok 54 metra, a originalni sat je donet iz Švajcarske.
Prostor ispred trga je jako lepo uređen, izuzetno fotogeničan, i na njemu se održavaju brojne gradske manifestacije.
Tu je i spomen ploča stradalima u decembarskoj pobuni 1989. protiv Čaušeskovog režima – Arad je, nakon Temišvara, bio drugi grad u Rumuniji u kome je buknula revolucija.
U blizini trga je luterantsko – evangelistička tzv. ”Crvena crkva”, izgrađena 1905. godine.
Desno od gradske kuće je Najmanova palata, delo arhitekte Milana Tabakovića iz 1892. oca čuvenog Đorđa Tabakovića, bio je vodeći član sprske zajednice u Aradu, član masonske lože, profesor crtanja i tehnologije u Školi za umetnost, predsednik Unije arhitekata Arad, kao i strastveni šahist.
Iako je znatno doprineo epitetu Arada kao “malog Beča”, njegovo delo i ličnost pal su u zaborav i danas o njemu svedoče samo ime ulice, kao i spomen ploča na rodnoj kući.
Sagradio je četrdesetak crkava, škola, bolnica, poslovnih i stambenih zgrada, pozorišta, na prostorima današnje Mađarske, Ukrajine, Rumunije, Slovačke i Srbije.
Najviše je stvarao u rodnom Aradu pa je tako projektovao i katedralnu crkvu, najimpozantinju građevinu na ovom bulevaru, izgrađenu 1902-04.
Upravo je ta crkva Svetog Antuna Padovasnkog bila naše naredno odredište.
Na nekih 500 metara od gradske kuće je mali trg – raskrsnica na kojem je prelepa zgrada pozorišta ”Ioan Slavici” (pisac, rođen u Aradu), sagrađena 1874. u neoklasičnom stilu, a u neposrednoj blizini je i pomenuta katedrala.
Neobičan je način na koji je katedrala inkorporirana u stambenu – poslovnu zgradu, ne sećam se da sam nešto slično negde video.
Bulevar revolucije, sa severne strane, završava se ogromnim trgom Academician Caius Iacob na kome se nalazi impozantna katedrala Svetog trojstva.
Ova, sada glavna, katedralna crkva Rumunske pravoslavne crkve svečano je otvorena 2008. godine, sedamnaest godina nakon polaganja kamena temljeca.
Posebno su impresivni podaci vezani za težinu pet velikih zvona izlivenih u austrijskom Insbruku – ukupno su teški preko 6,5 tona!
Na četiri kupole postavljeno je tri manja krsta visine 3,5 metra i jedan veliki visok čak 7,3 metra.
U neporednoj blizini katedrale nalazi se lepo uređen park Padurice sa veštačkim jezerom, fontanom, skejt parkom i sportskim ternima.
Na obali jezera se nalzi veoma prijatan restoran Eden, no nismo imali sreće da konzumiramo njegovu ponudu – izgleda da se radi o veoma popularnom objektu u kome su sva mesta bila popunjena i rezervisana.
Generalno se nisam dobro pripremio za otkrivanje gastronomske ponude grada, računao sam na spontanost i da ćemo naići na nešto zanimljivo I pristupačno tokom naših šetnji, no ništa od toga.
Ideja je bila da probamo čuvene rumunske ćevape zvane ”Mići”, no za njenu realizaciju morali smo potegnuti do Temišvara, jer tamo ipak bolje poznajemo ”teren”.
I, tamo je bilo sve kako treba, od lokacije I ambijenta restorana, pa do cene i kvaliteta hrane, no to je već neka druga tema.
Mi smo još pre odlaska iz Arada svratili do železničke stanice čija glavna zgrada, izgrađena 1910, u renesansnom stilu, svojom gracioznošću predstavlja još jednu mini turističku zanimljivost.
Za one koji vole šoping, informacija da se u njenoj blizini nalazi veliki tržni centar Atrium.
Na kraju, jedino što još mogu je da ponovim toplu preporuku, posebno putnicima iz Srbije, da obavezno posete ovaj lep i zanimljiv gradić, koji svojim atrakcijama i sadržajima, to zasigurno zaslužuje.
